Go to the page content
Erfðir   Hormón   Líffræði | 5 Lágm. lestur

Hvers vegna staðnar þyngdartapið, jafnvel þó venjurnar séu þær sömu?

Offita er flókinn sjúkdómur og þyngdarstjórnun vekur oft upp margar spurningar.

Woman speaking to doctor Myndin er uppstilling

Annars vegar er offita margbreytilegur sjúkdómur á þann hátt að hann er mismunandi milli einstaklinga. Mikilvægt er að skilja þetta þar sem það getur útskýrt hvers vegna þín líkamsstarfsemi getur verið ólík annarra sem stjórna þyngd sinni á sama hátt. 

Hins vegar hefur komið í ljós að mynstur þyngdartaps á meðal einstaklinga sem eru að reyna að léttast er oft mjög svipað og fyrirsjáanlegt. Flestir einstaklingar byrja á að léttast mikið og hratt. Eftir það tekur við tímabil stöðnunar þar sem hraði þyngdartaps minnkar umtalsvert.

Líffræðin að baki offitu

Áður en reynt er að skilja hvers vegna það hægist á þyngdartapinu og það jafnvel staðnar, þá getur verið hjálplegt að kynna sér líffræðina á bak við offitu. Til einföldunar þá þarf líkaminn orku til að halda sér gangandi. Orkuna fáum við úr fæðunni sem við neytum og stundum frá fituforða líkamans. Það hversu hratt líkaminn notar þessa umfram fitu er háð nokkrum þáttum – hegðun og umhverfi eru oft talin þeirra algengust – en raunin er sú að það eru aðrir flóknir þættir sem spila einnig þarna inn í.

Sambandið milli offitu og þessara flóknu þátta hafa áhrif á hvers vegna þyngdartap er oft ekki línulegt, þ.e. hvers vegna það eru sveiflur á þeirri vegferð sem þyngdarstjórnunin er.

Hvaða fleiri þættir geta haft áhrif á hraða þyngdartapsins? 

Erfðir:

Vissir þú að offita er háð erfðum hjá 40-70% þeirra sem lifa með sjúkdómnum? Genin geta stjórnað hvernig heilinn og miðtaugakerfið senda og taka á móti boðum um vellíðan eftir máltíð – hvort þú finnir fyrir seddu og ánægju. Erfðirnar geta einnig ákvarðað hvernig líkaminn bregst við umhverfisþáttum en það kallast svipgerð og sem stendur er mikil áhersla lögð á hana á meðal sérfræðinga sem rannsaka offitu. Dæmi um þetta er tilhneiging þín til að safna fituforða á magasvæði eða ekki. 

Hjá flestum er orsök offitu þróun fjölmargra gena sem vinna saman og auka líkur á offitu einstaklings, frekar en stökkbreyting á stöku geni.

Hormón:

Boðin sem heilinn tekur á móti sem vekja tilfinningu um hungur eða seddu er stjórnað af hormónum sem koma frá mismunandi svæðum í líkamanum. Til dæmis koma hormón í maga (grelín) af stað hungurtilfinningu á meðan hormón í fitufrumum (leptín) hafa stjórn á eða hamla hungurtilfinningu.

Hjá sumum einstaklingum sem lifa með offitu starfar leptín hormónið ekki eins og því er ætlað að gera og það veldur aukinni hungurtilfinningu.

Að skilja stöðnun þyngdartaps

Óháð því hversu mikinn kraft einstaklingar setja í að reyna að ná fram þyngdartapi, þá upplifa margir tímabil stöðnunar einhvern tímann á þessari vegferð. Án viðeigandi stuðnings getur það verið letjandi og erfitt að skilja.  

Þegar vegferð þyngdarstjórnunar hefst er venjulega ráðlagt að draga úr fjölda hitaeininga sem er neytt. Það að draga úr fjölda hitaeininga getur leitt til verulegs þyngdartaps í upphafi, sérstaklega samhliða hreyfingu. Einstaklingum í yfirþyngd og með offitu er ráðlagt að fara í röska göngutúra fjórum sinnum í viku.

Eftir því sem þú heldur þessari vegferð áfram munt þú finna að hraði þyngdartapsins er ekki sá sami og í upphafi. Í raun verður stöðnun þyngdartaps hjá flestum og þú getur jafnvel fundið fyrir þyngdaraukningu. Það eru hormónin sem valda því.

Eftir því sem þú neytir færri hitaeininga hægist á orkunotkuninni sem það tekur að léttast. Auk þess eykst hungurtilfinning (matarlystin). Með öðrum orðum, eftir því sem þú léttist meira, þeim mun sterkari eru boðin frá heilanum sem valda hungurtilfinningu. Í raun veldur þyngdartap hormónabreytingum sem ýta undir þyngdaraukningu. Skiljanlega getur þetta látið einstaklingnum líða eins og hann sé að berjast á móti vindi. 

Rétti stuðningurinn

Góðu fréttirnar eru þær að með rétta teyminu er hægt að komast yfir stöðnun þyngdartaps. Kynntu þér efni þessarar síðu til að undirbúa þig fyrir samtalið við heilbrigðisstarfsfólk um þyngdarstjórnunina. 

Heimildir:
  • David C, Lau W, Wharton S. 2020. Canadian Adult Obesity Clinical Practice Guidelines: The Science of Obesity. Available from: https://obesitycanada.ca/guidelines/science. Last accessed: September 2023.
  • Hall, K.D. and Kahan, S. (2018) ‘Maintenance of lost weight and long-term management of obesity’, Medical Clinics of North America, 102(1), pp. 183–197. doi:10.1016/j.mcna.2017.08.012.
  • Loos, R.J. and Yeo, G.S. (2021) ‘The genetics of obesity: From Discovery to Biology’, Nature Reviews Genetics, 23(2), pp. 120–133. doi:10.1038/s41576-021-00414-z. 
  • Berthoud, H.-R., Münzberg, H. and Morrison, C.D. (2017) ‘Blaming the brain for obesity: Integration of hedonic and homeostatic mechanisms’, Gastroenterology, 152(7), pp. 1728–1738. doi:10.1053/j.gastro.2016.12.050.
  • Pujia, R. et al. (2022) ‘Advances in phenotyping obesity and in its dietary and pharmacological treatment: A narrative review’, Frontiers in Nutrition, 9. doi:10.3389/fnut.2022.804719.
  • Proietto J. Chemical messengers: how hormones make us feel hungry and full. The Conversation 2015: https://theconversation.com/chemical-messengers-how-hormones-make-us-feel-hungry-and-full-35545. Last accessed: September 2023
  • Boulé NG, Prud’homme D. Canadian Adult Obesity Clinical Practice Guidelines: Physical Activity in Obesity Management. Available from: https://obesitycanada.ca/guidelines/physicalactivity. Accessed September 2023
  • Brown J, Clarke C, Johnson Stoklossa C, Sievenpiper J. Canadian Adult Obesity Clinical Practice Guidelines: Medical Nutrition Therapy in Obesity Management. Available from: https://obesitycanada.ca/guidelines/nutrition. Accessed September 2023
  • Vallis TM, Macklin D, Russell-Mayhew S. Canadian Adult Obesity Clinical Practice Guidelines: Effective Psychological and Behavioural Interventions in Obesity Management. Available from: https://obesitycanada.ca/guidelines/behavioural. Accessed September 2023.

IS/HQ23OB00402

Tengdar greinar

Ofþyngd er erfið, og það er engin skyndilausn
Offita | 5 Lágm. lestur

Ofþyngd er erfið, og það er engin skyndilausn

Tina Vilsbøll er prófessor og yfirlæknir og hún telur að meðferðaraðilar ættu að vera miklu færari í því að grípa tækifæri til umræðna þegar þeir taka á móti sjúklingi með offitu. Einnig dreymir hana um að meðferð einstaklinga með offitu verði allt önnur í framtíðinni.

Hvernig hormón stýra matarlystinni okkar, matarvenjum og þyngd
Hormón | 5 Lágm. lestur

Hvernig hormón stýra matarlystinni okkar, matarvenjum og þyngd

Í blóðinu eru boðefni sem eiga þátt í að stýra matarlystinni. Skilningur á því hvernig þau virka getur varpað ljósi á það hvaða hlutverk líffræðilegir þættir hafa í tengslum við þyngdarstjórnun.