Overgewicht heeft meer oorzaken dan je denkt!

Over het algemeen is er niet één oorzaak aan te wijzen voor het ontstaan van obesitas. Vaak is er sprake van meerdere oorzaken tegelijk, zoals leefstijl in combinatie met genetische aanleg. In grote lijnen kunnen we oorzaken van obesitas onderverdelen in zes categorieën. 

Leefstijl
Bij een ongezonde leefstijl denken we al snel aan veel eten en weinig beweging. Maar ook het volgen van crashdiëten, het hebben van een chronisch slaaptekort of werken in ploegendiensten kunnen een ongezonde leefstijl veroorzaken. Vaak krijgen mensen adviezen als “probeert u wat meer te bewegen, gezonder te eten” of “u zou echt iets moeten afvallen”. Was het maar zo eenvoudig! Mensen met (ernstig) overgewicht zijn juist vaak ontzettend gemotiveerd om gezond te eten, meer te bewegen en hun leefstijl aan te passen.

Krijgt iemand bijvoorbeeld te weinig beweging? Dan hoeft dit niet te betekenen dat deze persoon lui is. Misschien heeft hij of zij wel te maken met een beperkt lichamelijk functioneren, waardoor (intensief) bewegen lastig is.  Een ander voorbeeld is het volgen van een crashdieet, waardoor de hormoonhuishouding  behoorlijk in de war wordt geschopt. Zo’n dieet lijkt misschien een goed idee en zal op de korte termijn ook helpen, maar al na een aantal weken neemt het hongerhormoon toe en nemen de verzadigingshormonen af, met als resultaat een verminderd verzadigingsgevoel wanneer er iets gegeten is.

Ook gaat het rustmetabolisme in de energiezuinige stand, waardoor er gedurende de dag minder calorieën verbrand worden en het risico om weer aan te komen in gewicht groot is. Dit wordt ook wel het jojo-effect genoemd.  

Psychisch
Ook onze geestelijke gemoedstoestand kan veel invloed hebben op onze eetlust. Waar de een bij impactvolle emotionele gebeurtenissen geen hap meer door zijn keel krijgt, vindt de ander troost in eten. Dit wordt ook wel emotie-eten genoemd. Ook andere psychische oorzaken, zoals depressie, angststoornissen, traumatische ervaringen of langdurige stress kunnen invloed hebben op onze eetlust. Wanneer wij angst of stress ervaren, wordt het hormoon cortisol geactiveerd, het zogenaamde ‘stresshormoon’. Een van de effecten van een verhoogd cortisolniveau, is een toename van onze eetlust waarbij we vaak de voorkeur geven aan vet- en calorierijk voedsel.

Medicamenteus
Het gebruik van bepaalde medicijnen kan gewichtstoename tot gevolg hebben. Bekende voorbeelden zijn antidepressiva en bepaalde medicijnen met corticosteroïden, zoals prednison. Wat minder bekende voorbeelden zijn inhalatiepuffers, bepaalde neussprays of antihistamine. Ook bij deze groep medicatie heeft dit te maken met de aanwezigheid van corticosteroïden, een ‘zusje’ van het stresshormoon cortisol. Wanneer iemand veel corticosteroïden binnenkrijgt, kan dit zorgen voor een verhoogd cortisolniveau en een toename van de eetlust. Gebruik jij medicatie en twijfel je over het effect op jouw gewicht? Bespreek dit dan altijd met je arts.

Hormonaal
Het ontwikkelen van (ernstig) overgewicht kan ook een hormonale oorzaak hebben. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een hypothyreoïdie (trage schildklier) of het syndroom van Cushing (verhoogde spiegels van het bijnierschorshormoon cortisol). Andere voorbeelden zijn het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) bij vrouwen of hypogonadisme (weinig geslachtshormonen) bij mannen. Ook na zwangerschap(pen) of na de menopauze kunnen sommige vrouwen aankomen in gewicht.

Verstoringen in de hersenen
De hersenen, en dan met name de hypothalamus, spelen een grote rol bij het reguleren van onder andere hormonen en eetlust. Bij een enkele patiënt kan ernstig overgewicht worden veroorzaakt door een hersentumor in of bij de hypothalamus, of bijvoorbeeld door schade aan de hypothalamus na radiotherapie, chirurgie of een hoofdtrauma.

Genetische aandoeningen 
Het ontwikkelen van overgewicht kan ook in de genen zitten. Je kunt aanleg hebben om overgewicht te ontwikkelen, maar er kan ook een ingewikkelde genetische oorzaak aan ten grondslag liggen. Bijvoorbeeld wanneer er zich in de embryonale fase een mutatie of foutje voordoet in één gen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij kinderen die al vanaf jonge leeftijd obesitas ontwikkelen, waarbij ze onverzadigbaar lijken en er vaak een opvallend verschil is met de rest van de gezinsleden. Daarnaast kunnen bepaalde syndromen zorgen voor een verstoring in de hormoonhuishouding wat invloed heeft op de eetlust. Een voorbeeld is het Prader-Willi syndroom, een complexe genetische aandoening waardoor kinderen onder andere een vertraagde stofwisseling en onverzadigbare honger hebben.

De bovenstaande lijst geeft een beeld van de vele verschillende oorzaken van obesitas, maar er zijn er nog veel meer. Dit is ook precies wat obesitas zo’n complexe ziekte maakt en waarom het zo lastig te beheersen is.

Het achterhalen van de oorzaak van (ernstig) overgewicht is niet altijd eenvoudig omdat het een complex ziektebeeld is. Soms is de oorzaak al in de kinderjaren bekend, waarbij sprake kan zijn van een genetische aandoening. In veel gevallen is het echter onduidelijk wat de oorzaak is en waarom het maar niet wil lukken om af te vallen of op gewicht te blijven. Wil jij hier graag met iemand over in gesprek? Via onze location finder kun je in contact komen met een arts of medisch specialist die jou verder kan helpen. Natuurlijk kun je ook eerst in gesprek gaan met je huisarts.