“Je moet gewoon gezonder gaan eten”, “drink wat minder biertjes”, “je
moet meer gaan sporten”, “het is een kwestie van discipline en even
doorbijten”. Zinnen die iedereen met (ernstig) overgewicht
waarschijnlijk wel eens heeft gehoord. Helaas is het aanpakken hiervan
niet zo eenvoudig. Om dit te begrijpen, moeten we eerst kijken naar de
verschillende oorzaken.
Over het algemeen is er niet één oorzaak aan te wijzen voor het
ontstaan van obesitas. Vaak is er sprake van meerdere oorzaken
tegelijk, zoals leefstijl in combinatie met genetische aanleg. In
grote lijnen kunnen we oorzaken van obesitas onderverdelen in zes categorieën.
Leefstijl
Bij een ongezonde leefstijl denken we al snel
aan veel eten en weinig beweging. Maar ook het volgen van crashdiëten,
het hebben van een chronisch slaaptekort of werken in ploegendiensten
kunnen een ongezonde leefstijl veroorzaken. Vaak krijgen mensen
adviezen als “probeert u wat meer te bewegen, gezonder te eten” of “u
zou echt iets moeten afvallen”. Was het maar zo eenvoudig! Mensen met
(ernstig) overgewicht zijn juist vaak ontzettend gemotiveerd om gezond
te eten, meer te bewegen en hun leefstijl aan te passen.
Krijgt iemand bijvoorbeeld te weinig beweging? Dan hoeft dit niet te
betekenen dat deze persoon lui is. Misschien heeft hij of zij wel te
maken met een beperkt lichamelijk functioneren, waardoor (intensief)
bewegen lastig is. Een ander voorbeeld is het volgen van een
crashdieet, waardoor de
hormoonhuishouding behoorlijk in de war wordt geschopt. Zo’n
dieet lijkt misschien een goed idee en zal op de korte termijn ook
helpen, maar al na een aantal weken neemt het hongerhormoon toe en
nemen de verzadigingshormonen af, met als resultaat een verminderd
verzadigingsgevoel wanneer er iets gegeten is.
Ook gaat het rustmetabolisme in de energiezuinige stand, waardoor er
gedurende de dag minder calorieën verbrand worden en het risico om
weer aan te komen in gewicht groot is. Dit wordt ook wel het
jojo-effect genoemd.
Psychisch
Ook onze geestelijke gemoedstoestand kan veel
invloed hebben op onze eetlust. Waar de een bij impactvolle emotionele
gebeurtenissen geen hap meer door zijn keel krijgt, vindt de ander
troost in eten. Dit wordt ook wel emotie-eten
genoemd. Ook andere psychische oorzaken, zoals depressie,
angststoornissen, traumatische ervaringen of langdurige stress kunnen
invloed hebben op onze eetlust. Wanneer wij angst of stress ervaren,
wordt het hormoon cortisol geactiveerd, het zogenaamde
‘stresshormoon’. Een van de effecten van een verhoogd cortisolniveau,
is een toename van onze eetlust waarbij we vaak de voorkeur geven aan
vet- en calorierijk voedsel.
Medicamenteus
Het gebruik van bepaalde medicijnen kan gewichtstoename tot
gevolg hebben. Bekende voorbeelden zijn antidepressiva en bepaalde
medicijnen met corticosteroïden, zoals prednison. Wat minder bekende
voorbeelden zijn inhalatiepuffers, bepaalde neussprays of
antihistamine. Ook bij deze groep medicatie heeft dit te maken met de
aanwezigheid van corticosteroïden, een ‘zusje’ van het stresshormoon
cortisol. Wanneer iemand veel corticosteroïden binnenkrijgt, kan dit
zorgen voor een verhoogd cortisolniveau en een toename van de eetlust.
Gebruik jij medicatie en twijfel je over het effect op jouw gewicht?
Bespreek dit dan altijd met je arts.
Hormonaal
Het ontwikkelen van (ernstig) overgewicht kan ook een hormonale
oorzaak hebben. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een hypothyreoïdie
(trage schildklier) of het syndroom van Cushing (verhoogde spiegels
van het bijnierschorshormoon cortisol). Andere voorbeelden zijn het
polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) bij vrouwen of hypogonadisme
(weinig geslachtshormonen) bij mannen. Ook na zwangerschap(pen) of na
de menopauze kunnen sommige vrouwen aankomen in gewicht.
Verstoringen in de hersenen
De hersenen, en dan met name de hypothalamus, spelen een grote
rol bij het reguleren van onder andere hormonen en eetlust. Bij een
enkele patiënt kan ernstig overgewicht worden veroorzaakt door een
hersentumor in of bij de hypothalamus, of bijvoorbeeld door schade aan
de hypothalamus na radiotherapie, chirurgie of een hoofdtrauma.
Genetische aandoeningen
Het ontwikkelen van overgewicht kan
ook in de genen zitten. Je kunt aanleg hebben om overgewicht te
ontwikkelen, maar er kan ook een ingewikkelde genetische oorzaak aan
ten grondslag liggen. Bijvoorbeeld wanneer er zich in de embryonale
fase een mutatie of foutje voordoet in één gen. Dit kan bijvoorbeeld
het geval zijn bij kinderen die al vanaf jonge leeftijd obesitas
ontwikkelen, waarbij ze onverzadigbaar lijken en er vaak een opvallend
verschil is met de rest van de gezinsleden. Daarnaast kunnen bepaalde
syndromen zorgen voor een verstoring in de hormoonhuishouding wat
invloed heeft op de eetlust. Een voorbeeld is het Prader-Willi
syndroom, een complexe genetische aandoening waardoor kinderen onder
andere een vertraagde stofwisseling en onverzadigbare honger hebben.
De bovenstaande lijst geeft een beeld van de vele verschillende
oorzaken van obesitas, maar er zijn er nog veel meer. Dit is ook
precies wat obesitas zo’n complexe ziekte maakt en waarom het zo
lastig te beheersen is.
Het achterhalen van de oorzaak van (ernstig) overgewicht is niet
altijd eenvoudig omdat het een complex ziektebeeld is. Soms is de
oorzaak al in de kinderjaren bekend, waarbij sprake kan zijn van een
genetische aandoening. In veel gevallen is het echter onduidelijk wat
de oorzaak is en waarom het maar niet wil lukken om af te vallen of op
gewicht te blijven. Wil jij hier graag met iemand over in gesprek? Via
onze location finder kun je in contact komen met een
arts of medisch specialist die jou verder kan helpen. Natuurlijk kun
je ook eerst in gesprek gaan met je huisarts.