Guðlaug er hjúkrunarfræðingur að mennt og með reynslu í að sinna
börnum sem glíma við ofþyngd/offitu.
Offita getur orsakað allskyns vandamál í daglegu lífi barna,
foreldrar upplifa oft bjargarleysi, vita ekki hvert þeir eiga að leita
og spyrja sig þeirrar spurningar: „Hvernig get ég hjálpað barninu
mínu?“. Í þessari grein fer Guðlaug yfir hvernig offita er mæld hjá
börnum, afhverju við fylgjumst með þroska barna okkar, hvernig er hægt
að styðja við börn sem glíma við ofþyngd/offitu og að lokum hvert hægt
er að leita hafi foreldri áhyggjur af barni sínu.
Hvernig get ég hjálpað barninu mínu?
Þegar kemur að heilsu barna eru foreldrar í einstakri stöðu til að
hafa áhrif. Það er margt sem hægt er að gera til að aðstoða börn við
að mynda heilsusamlegar venjur sem endast. Það er mikilvægt að bæta
þekkingu barnsins á næringu, hreyfingu, svefni og andlegri líðan. Að
taka skrefin í átt að heilsusamlegum lífsstíl allrar fjölskyldunnar er
frábær byrjun.
Hvernig mælum við offitu barna?
Þetta er flókin spurning sem getur verið erfitt að svara. Vöxtur
barna stjórnast af mörgum þáttum. Þar má nefna erfðir, næringu,
hormón, heilsufar og aðbúnað. Börn eru jafn mismunandi eins og þau eru
mörg og vaxa á mismunandi hraða. Stundum er sagt að börnin vaxi út og
upp, þ.e.a.s. þau þyngjast og svo tognar úr þeim á víxl. Þegar fylgst
er með vexti og vaxtarhraða barna á Íslandi í dag eru notuð sænsk
vaxtarlínurit, annars vegar fyrir stráka og hins vegar fyrir stelpur.
Á línuritinu er feitletruð lína sem sýnir hvar meðaltal hæðar og
þyngdar liggur. Hún segir ekkert til um hvað er eðlilegt og hvað ekki.
Barn sem er einni línu fyrir ofan meðaltalið í hæð ætti að vera einni
línu fyrir ofan meðaltalið í þyngd. Börn fylgja sinni línu á ritinu og
hækka og þyngjast eftir henni, ef allt er eðlilegt. Hinsvegar ef barn
þyngist meira en það hækkar, eða ef barn þyngist skyndilega, þá er
vert að fylgjast með. Þetta getur komið fram í venjubundnum mælingum
skólahjúkrunarfræðinga en auðvitað eru foreldrar í bestu stöðunni til
að fylgjast með vexti barna sinna.
Hvers vegna fylgjumst við með?
Offita getur orsakað alls kyns vandamál í daglegu lífi barna: þau
geta fengið liðverki, átt erfiðara með að leika með vinum sínum og þol
barnanna getur verið takmarkað. Til lengri tíma geta börn þróað með
sér fylgisjúkdóma eins og sykursýki 2, of háan blóðþrýsting og jafnvel
fitulifur. Fyrir utan líkamlega kvilla getur börnum verið strítt, þau
geta lent í einelti, upplifað þunglyndi og lágt sjálfsálit samhliða
því að upplifa neikvæða líkamsímynd. Þetta er því miður fylgifiskur
sjúkdómsins og við eigum enn langt í land sem samfélag þegar kemur að
fordómum gagnvart einstaklingum með offitu.
Það er mikil fylgni á milli þess að vera með offitu á unglingsárum
og að vera með offitu á fullorðinsárum. Offita getur aukið líkurnar á
ýmsum hjartasjúkdómum og krabbameinum á fullorðinsárum, í stuttu máli
getur offita haft áhrif á lífsgæði og stytt lífaldur.
Hvernig getum við gert lífshætti fjölskyldunnar heilsusamlegri?
Foreldrar eru fyrirmyndir barnanna sinna. Með því að bera fram hollan
mat, drekka nóg vatn og bjóða upp á hreyfingu í stað kyrrsetu er ýtt
undir bættar venjur sem endast. Almennt læra börn það sem fyrir þeim
er haft og spegla þannig hegðun foreldra sinna.
Að ræða heilsu og hvað er heilsusamlegt getur verið fræðandi og
opnað á spurningar barnsins um heilsusamlegan lífsstíl. Þetta getur
bætt skilning barnsins á heilsu. Þetta er t.d. hægt með því að ræða
mikilvægi fjölbreyttrar fæðu við barnið og útskýra hvað styrkur og þol
eru mikilvægir eiginleikar þegar kemur að heilsusamlegum lífsstíl.
Börn þurfa að hreyfa sig að minnsta kosti í klukkustund á dag og
skjátími ætti ekki að vera meiri en ráðlögð viðmið fyrir hvern
aldurshóp. Með því að virkja alla fjölskyldumeðlimi er auðveldara að
byggja upp heilsusamlegar venjur til frambúðar.
Næring
Hollar og góðar matarvenjur eru grunnur að heilsu. Fjölbreyttur matur
sem inniheldur öll næringarefnin, kolvetni, prótein og fitu, stuðlar
að því að við fáum það sem líkaminn þarf á að halda. Fræðsla barna um
næringu getur farið fram á mismunandi hátt og mikilvægt er að haga
henni eftir aldri. Mikilvægt er að börn læri að elda, viti hvernig
innkaup fara fram og að hverju er mikilvægt að huga þegar kemur að
eldhússtörfunum. Að leyfa börnum að taka þátt í skipulagningu og
pælingum um mat getur ýtt undir meiri vitneskju um heilsu og næringu.
Gott getur verið að skoða skammtastærðir og reglu á matmálstímum til
að hafa jafnvægi á orku sem við fáum með mat og drykk og orku sem við
notum við hreyfingu. Það er mikilvægt að skoða næringarinnihald í
matnum sem við neytum og reyna að velja vörur með sem fæstum innihaldsefnum.
Nokkrir punktar til að bæta næringuna
Borða matinn frekar en að drekka hann Drekka vatn umfram aðra
drykki Borða við matarborðið Bjóða upp á grænmeti í öllum
máltíðum Bjóða upp á hollan mat Fá sér minna á diskinn og
fá sér frekar aftur Setja ekki skilyrði um að klára af
disknum Velja fjölbreytta fæðu Leyfa barni að fara með í
matvöruverslunina Fela barninu að skipuleggja eina máltíð frá
grunni á viku eða mánuði ef það hentar Útbúa matseðil fyrir
vikuna og leyfa börnunum að taka þátt Elda eina máltíð á viku
saman Ekki verðlauna með mat eða nammi
Deila
„Hollar og góðar matarvenjur eru grunnur að heilsu. Fræðsla barna um
næringu getur farið fram á mismunandi hátt og mikilvægt er að haga
henni eftir aldri“
Dagleg hreyfing er nauðsynleg fyrir eðlilegan vöxt, þroska og andlega
vellíðan. Með hreyfingu þjálfast hreyfifærni og líkamshreysti. Þar að
auki eykst félagsleg færni og sjálfstraust eflist. Þegar allir
fjölskyldumeðlimir taka þátt og velja hreyfingu sem barninu þykir
skemmtileg getur það ýtt undir að barnið sæki í hreyfinguna. Að prófa
nýjar íþróttir og finna út hvað barni þykir skemmtilegt er mikilvægur
partur af þessu ferli. Mörg íþróttafélög bjóða upp á fría prufutíma
auk þess sem sumarnámskeið eru oft stutt og geta hjálpað barninu að
finna sína íþrótt, án mikillar skuldbindingar. Börn á grunnskólaaldri
ættu að hreyfa sig í að minnsta kosti 60 mínútur á dag. Heildartíma
hreyfingar er hægt að deila í nokkur 5-10 mínútna skipti ef þol
barnanna er takmarkað eða ef barnið er óvant mikilli hreyfingu. Til að
hefja hreyfingu getur verið gott að byrja smátt og vinna sig upp í
klukkutímann. Það er mikilvægt að hrósa og verðlauna með ást, umhyggju
og stuðningi.
Nokkrir punktar til að auka hreyfingu
Velja hreyfingu sem barninu þykir skemmtileg Prufa nýjar
íþróttir Minnka skjátíma Minnka kyrrsetu Skipuleggja
útiveru, leiðangra eða dagsferðir fyrir alla fjölskylduna Hreyfa
sig með barninu Ef börn hafa keppnisskap getur verið gagnlegt að
virkja það Nýta litlu tækifærin, taka stigann, fara í kapp út að
bílnum eða jafnvel keppast um hver er fyrstur að taka til í herberginu sínu.
Svefninn
Of stuttur svefn getur valdið þreytu og vanlíðan yfir daginn. Að fara
að sofa og vakna á sama tíma alla daga ýtir undir bættan svefn. Ef
sofið er vel á virkum dögum þarf nefnilega ekki að sofa lengur um
helgar. Í svefni endurnýjast frumur, eiturefni eru fjarlægð, heilinn
vinnur úr upplýsingum dagsins og líkaminn hvílist. Óreglulegur svefn
er ekki eins endurnærandi eins og reglulegur nætursvefn. Slæmar
svefnvenjur og skortur á svefni getur ýtt undir þyngdaraukningu og
orkuleysi og haft slæm áhrif á andlega líðan einstaklinga. Það er gott
að hafa í huga að svefnþörf barna fer eftir aldri þeirra. Eldri
systkini geta þurft styttri svefntíma en yngri og það eiga ekki
endilega allir fjölskyldumeðlimir að fara að sofa á sama tíma.
Mikilvægt er að halda góðum loftgæðum og hitastigi á bilinu 20-24°C í svefnherberginu.
Nokkrir punktar til að bæta svefninn
Hafa reglu á svefntíma Draga úr birtu í svefnherberginu
Ekki hafa of heitt í herberginu Hafa opinn glugga Börn
eiga ekki að drekka koffíndrykki Dagleg hreyfing Forðast
mikið álag stuttu fyrir svefntíma
Andleg líðan
Góð geðheilsa er öllum mikilvæg. Andleg og líkamleg heilsa barna
leggur grunninn að velferð þeirra í lífinu. Við vitum að það eru
tengsl milli offitu og ýmissa andlegra vandamála eins og þunglyndis,
kvíða og félagslegrar líðan. Með því að vera opin um eigin
tilfinningar, kenna jákvæðni og styrkja barnið í jákvæðri líkamsímynd,
er líklegra að barnið segi frá stríðni, einelti eða annarri vanlíðan
sem það getur upplifað tengt offitunni. Til að börn geti sagt frá
sínum tilfinningum er mikilvægt að þau þekki orðin sem lýsa
tilfinningum. Því getur verið gott þegar börnunum virðist líða illa að
nefna tilfinningar með nöfnum, spyrja t.d. hvort þau séu sár, sorgmædd
eða öfundsjúk. Gott getur verið að ákveða daga eða tímasetningar þar
sem að allir fjölskyldumeðlimir setjast niður og ræða málin.
Markmiðasetning getur einnig haft góð áhrif á bættar lífsvenjur og það
er mikill stuðningur fyrir börn að foreldrar hjálpi þeim að setja sér
raunhæf markmið.
Nokkrir punktar til að bæta andlega líðan
Fjölskyldufundir Ræða opinskátt um tilfinningar Spyrja
barnið um tilfinningar persóna í sögum eða í sjónvarpi Ræða
jákvæða líkamsímynd Nýta matmálstímann til að spjalla saman um
daginn og veginn Þekkja vini barnsins Aðstoða barnið þitt
við að setja sér markmið Vera jákvæð
Hvert á að leita aðstoðar?
Ef foreldrar telja að barnið þeirra sé með offitu geta þau leitað
aðstoðar í heilbrigðiskerfinu. Foreldrar geta annaðhvort leitað til
skólahjúkrunarfræðings eða heimilislæknis. Skólahjúkrunarfræðingar
geta vísað foreldrum á fræðsluefni til að veita þeim stuðning á fyrstu
stigum sjúkdómsins og geta einnig veitt stuðning í viðtölum og
eftirfylgd með barninu. Heimilislæknir getur skoðað barnið, metið
orsök offitunnar betur og hvort undirliggjandi líkamleg vandamál ýti
undir offituna. Þeir geta einnig vísað í úrræði sem eru í boði á
heilsugæslum og hins vegar í meðferð hjá Heilsuskóla Landspítalans,
sem sinnir börnum með offitu. Því miður eru sem stendur ekki mörg
úrræði fyrir þennan hóp og því mikilvægt að foreldrar séu vakandi
fyrir einkennum og hafi verkfæri til að snúa þróuninni við.
Það getur verið erfitt að byrja að tala um offitu – líka við lækninn. En
það þarf ekki að vera þannig. Hér eru 10 góð ráð sem geta hjálpað þér áleiðis.
Hvers vegna er offita sjúkdómur en ekki bara skortur á viljastyrk eða
spurning um lífsstíl? Hluti af svarinu er að offita er svo miklu meira
en það sem þú sérð. Miklu meira.
The site you are entering is not the property of, nor managed by,
Novo Nordisk. Novo Nordisk assumes no responsibility for the content
of sites not managed by Novo Nordisk. Furthermore, Novo Nordisk is not
responsible for, nor does it have control over, the privacy policies
of these sites.